EO vindt ook het woord ‘vloeken’ eng

de Volkskrant, Dag in Dag uit, 6 september 2000 — Brigit Kooijman en Harrie van der Meulen

Hoe vertaal je het kakofonische geschreeuw van deelnemers aan de Jerry Springer Show? Wat doe je met een Engelse woordgrap? Ondertitels op televisie zijn vaak aanleiding voor irritatie. Eindelijk mogen kijkers nu laten zien dat ze het beter kunnen. Aflevering 12 van een serie over het ondertitelen van tv-programma’s.

De opdracht van deze week komt uit Moesha, een serie van de NPS. De betreffende aflevering, Gimme a break, wordt waarschijnlijk begin januari 2001 uitgezonden. Hakeem en een vriend van hem komen naar Moesha en Niecy om te vragen of ze mee gaan eten.

Ze treffen daar ook de niet zo geliefde Alicia, en die zegt: “I’m Alicia. So where are you taking us for lunch? I have a taste for Italian.”

Hakeem antwoordt gevat:

“Oh, that’s funny ‘cause we had to budget for Dutch.”

Vertaal deze twee zinnen in respectievelijk maximaal 61 tekens en maximaal 48 tekens, inclusief spaties en leestekens. Ondertitelaar! stuurt de beste inzendingen naar de vertaalafdeling van het NOB, die beslist welke oplossing wordt gebruikt.

Oplossingen en commentaar naar Ondertitelaar!, de Volkskrant, redactie Dag in Dag uit, postbus 1002, 1000 BA Amsterdam of didu@volkskrant.nl. Inzendingen die vrijdag voor 12.00 uur binnen zijn, komen in aanmerking voor uitzending.

“‘Graag de volgende keer een URL met de desbetreffende scène’, schrijft Luc Matter. Inderdaad zouden de vertaalopdrachten uit Ondertitelaar! leuker en soms gemakkelijker zijn met beeld erbij. Logistiek nogal ingewikkeld, maar er wordt op gestudeerd.”

In de vorige opgave werd Jennifer Saunders in haar rol van gravin De Vache ondervraagd over haar betrokkenheid bij een moord: “What were your movements on the day of August the fifteenth?” Saunders: “I had a small one in a vase.” De toegevoegde informatie dat de gravin eerder in de aflevering noodgedwongen in een vaas had moeten plassen, bracht sommige lezers in verwarring of zelfs tot verontwaardiging. Want, zo schreven zij, “movements” (dat de gravin opvat als “bowel movements”) verwijst naar grote boodschappen, niet naar kleine! Dat klopt. Maar dit neemt uiteraard niet weg dat het antwoord op de vraag “Heeft u gepoept?” kan luiden: “Ik heb alleen geplast.”

Een kwart van de inzenders gaf als oplossing: “Wat heeft u gedaan op 15 augustus? / Een kleine boodschap, in een vaas” — of een variant daarop. Het bezwaar van deze vertaling is dat de eerste zin wel erg neutraal en weinig dubbelzinnig is. Weliswaar kan “iets doen” betekenen “je behoefte doen”, maar het rechtvaardigt niet helemaal de gegeneerd-geamuseerde gezichtsuitdrukking van Saunders. Die niemand van de inzenders dus heeft kunnen zien, helaas.

Een andere veelgekozen oplossing was: “Heeft u nog een boodschap gedaan die 15de augustus? / Ja, een kleine. In een vaas.”

NOB-eindredacteur Aad Janssen: “Het was een lastig te vertalen grap. Van alle inzendingen moesten we het hardst lachen om ‘ontlastende verklaring’, maar vonden dat dit qua betekenis te veel afweek van het origineel. ‘Private verrichtingen’ past weliswaar goed in de sfeer van het programma — het speelt in de 18de eeuw — maar klinkt toch wat gezocht.”

“Uiteindelijk hebben we besloten om de oplossing van onze eigen vertaler te handhaven: ‘Waarmee hebt u zich op 15 augustus onledig gehouden? / Ik heb me geledigd in een vaas.’ Niet briljant, maar dat zat er bij dit probleem blijkbaar niet in.” Met name Diederik Lohman kwam met zijn oplossing dicht in de buurt van de NOB-vertaling.

Ondertitelaars moeten, zoals al eerder gezegd, oppassen met ruwe taal. Grofheden komen geschreven “harder” over dan gesproken. Voor programma’s van de Evangelische Omroep krijgen ondertitelaars speciale richtlijnen mee. Bij de EO vertelde men dat sommige van die regels inmiddels wel wat gedateerd zijn. “Het ziet eruit als poep”, wordt nu niet meer veranderd in “Het ziet er vies uit”. Ook het woord “kermis”, waarvoor men vroeger “jaarmarkt” gebruikte, kan tegenwoordig gewoon blijven staan.

Maar vloeken is nog steeds uit den boze. Ook bastaardvloeken als “verdorie”, “jee” of “jemineetje” mogen niet. “Verdikkie” is een grensgeval, “verdraaid” kan wel. In plaats van het woord “vloeken” zelf, gebruikt men liever “razen” of iets dergelijks, behalve als het niet te vermijden is (“je mag niet vloeken”).

Voor alles wat met tovenarij en paranormale zaken te maken heeft geldt: omzeilen indien mogelijk. Dus voor “buitenaards” liever “vreemd” en voor “toverkunstjes” liever “trucjes”. De evolutieleer is ook een gevoelig punt. Vandaar dat de EO in plaats van “miljoenen jaren geleden” liever ziet: “heel lang geleden”. Seks en het huwelijk betekent ook oppassen. Bij de EO lees je niet: “Je hebt je eigen vrouw weggejaagd” maar eerder “je hebt veel fouten gemaakt”. “Hij heeft nog nooit een vrouw gehad” wordt “Hij is nog nooit getrouwd geweest”.

Copyright: Kooijman & vd Meulen