Uitdagingen bij het ondertitelen van tv-talkshows

Hoe vertaal je het kakofonische geschreeuw van deelnemers aan de Jerry Springer Show? Wat doe je met een Engelse woordgrap? Ondertitels op televisie zijn vaak aanleiding voor irritatie. Eindelijk mogen kijkers nu laten zien dat ze het beter kunnen. Aflevering 5 van een serie over het ondertitelen van tv-programma’s.

Talkshows zijn een genre op zich, ook voor ondertitelaars. Gasten praten door elkaar, schelden of drukken zich slecht uit. En er zijn vooral veel misverstanden. Een goed voorbeeld hiervan is de volgende dialoog uit de Jerry Springer Show in de aflevering ‘Dumped for a one night stand’. Gast Tanisha heeft zojuist haar partner bekend dat ze biologisch een man is. De partner reageert in eerste instantie geschrokken, maar besluit dat hij toch met haar/hem wil blijven omgaan.

Springer: “Well, that’s admirable, of course. You’re willing to. . .”

Tanisha: “Abnormal? What so abnormal about it?”

Springer: “Admirable. I said admirable.”

Vertaal deze passage volgens de aangegeven indeling. Voor het eerste gedeelte heeft u maximaal 63 tekens, inclusief spaties en leestekens, en voor het tweede maximaal 65 tekens, met dien verstande dat een regel niet meer dan 40 tekens mag tellen. Het programma wordt na de zomer uitgezonden op SBS6. Ondertitelaar! stuurt de beste oplossingen naar de eindredactie van Amsterdam inVision Subtitling, die beslist welke titel wordt gebruikt.

Oplossingen en commentaar voor zaterdag naar: Ondertitelaar!, de Volkskrant, redactie Dag in Dag uit, postbus 1002, 1000 BA Amsterdam of didu@volkskrant.nl

‘Dit is geen vertalen meer, dit is afknijpen’, schreef Theo Duivenvoorden over de opdracht van vorige week. Om daarna ‘onder protest’ zijn oplossing te geven. Hij was niet de enige die tot wanhoop werd gedreven. Voor anderen was het echter een ontspannen tijdverdrijf, ‘beter dan een kruiswoordraadsel’. In elk geval was gezien de moeilijkheidsgraad het aantal reacties boven verwachting.

Ergens in de film Rent-a-Cop komen Liza Minnelli en Burt Reynolds een gemeenschappelijke kennis tegen. Minnelli, die een prostituee speelt, vertelt Reynolds (in de rol van politieman Church) dat de man in kwestie de vriend is van een van haar collega’s. Vervolgens zegt ze: “He’s gonna marry her. She’s lucky, Church. Hookers and baseball players, when their legs go, it’s time to get out.” Deze passage moest worden vertaald en samengevat in twee regels van maximaal 40 tekens, inclusief spaties en leestekens.

Ondertitels zijn de weergave van spreektaal. ‘Huwen’ is, zeker in de context van deze film, veel te stijf en ouderwets. Hetzelfde geldt voor ‘hij trouwt haar’ in plaats van ‘hij trouwt met haar’. Ook telegramstijl (“Hoer, voetballer. Lijf slap, weg ermee”) moet worden vermeden. Wie per se alle betekeniselementen wilde behouden, kwam al snel in de problemen. In de beste oplossingen waren over het algemeen de honkballers dan ook verdwenen. Veel inzenders hebben het woord ’tippelen’ gebruikt, natuurlijk omdat dat leuk combineerde met ‘benen’. Nu waren Liza Minnelli en de collega over wie ze het had geen straathoeren maar callgirls. Dit was in de opdracht niet vermeld, en daar is bij de beoordeling rekening mee gehouden.

Winnaar van deze week is Huub Diederen. Zijn vondst: “Ze gaan trouwen. Mazzel voor haar. Je kan niet eeuwig blijven tippelen”, waarbij AVailable Vertaling & Ondertiteling “blijven tippelen” om bovengenoemde reden heeft vervangen door “hoer spelen”. Hoofdredacteur Arie Smedes: “Een neutrale, begrijpelijke oplossing, waarbij mazzel, eeuwig en de hoer spelen voor het juiste register zorgen.”

Eveneens elegant maar net iets minder puntig: “Gelukkig trouwt hij met haar, Church. Je moet op tijd stoppen in dit vak”, ingezonden door Rob v.d. Drift. Van de vertalingen waarin sport een rol speelt, is die van Imro Simmelink de beste: “Ze heeft geluk, ze gaan trouwen. Hoeren en sporters moeten op tijd nokken.”

De eindredacteuren van AVailable waren overigens erg onder de indruk van de kwaliteit van de oplossingen. Het viel hun op dat veel inzenders niet te benauwd waren om flink in te korten en dingen weg te laten.

Ten slotte nog wat vondsten die het tv-scherm nooit zouden halen, maar wel getuigen van creativiteit: “Hoeren en soufflés: ingezakt niks waard” (Loek van den Wijngaard), “Na fier wijd wordt het tijd” (Louis van den Bosch), “Hoogstens nog één spagaat per dag” (Addy Kaiser).

Een televisievertaler maakt zo’n tweehonderd titels per dag. Dat lijkt misschien een verbazend aantal voor hen die een hele poos op deze opdracht hebben zitten ploeteren. Als je bedenkt dat een speelfilm - vier tot vijf dagen werk voor de ondertitelaar - in anderhalf uur voorbijflitst, is het toch een soort monnikenarbeid. Begrijpelijk dat ondertitelaars soms klagen over gebrek aan waardering voor hun beroep.

Iemand die het werk wel degelijk op waarde schatte, was Alfred Hitchcock. Hij kwam in de jaren vijftig speciaal naar Nederland om een week lang met de vertaler alle achthonderd ondertitels van zijn film The Trouble with Harry door te nemen. Heel wat anders dan die televisiebaas, die ooit gezegd schijnt te hebben: “Als er maar wat onder staat, voor mijn part de titels van vorige week.”

Copyright: Kooijman & vd Meulen